Целта на ова истражување е да даде објективна анализа за користењето на европските фондови од страна на општините, односно да ги проучи клучните предизвици со кои се соочуваат општините при аплицирањето и спроведувањето европски проекти и да предложи мерки за поголемо вклучување и поквалитетно искористување на ЕУ фондовите од страна на општините во Република Македонија.
Локалната самоуправа ги потенцира правото и способноста на локалната надлежните органи, во рамките на законот, да го регулираат и управуваат со значителниот удел во јавните работи. Во локалната демократија тоа е право им се доделува на советите или собранијата составени од членови кои се слободни избрани со тајно гласање и директно одговараат на нивната локална изборна единица. Ова се придржува кон принципот на супсидијарност, кој гарантира дека проблемите се решаваат од страна на оние институции и групи од граѓанското општество, кои се најкомпетентни и најблиски до граѓаните.
Сметајќи дека целта на Советот на Европа е да се постигне поголемо единство меѓу нејзините членки со цел да се зачуваат и реализираат идеалите и принципите што се нивното заедничко наследство; Имајќи предвид дека еден од методите со кои треба да се постигне оваа цел е преку договори од областа на администрацијата;
Во 2007 година, Владата на Република Македонија ја усвои првата Стратегија за соработка на Владата со граѓанското општество и Акциониот план 2007-2011 година. Така, Владата ја истакна важноста на граѓанското општество во целина, со што се отвори основата за нејзината соработка со ГО и презеде систематски пристап во зајакнувањето на основните услови за побрз и поефикасен развој на овој сектор.
Со овој закон се уредуваат: надлежностите на општината; непосредното учество на граѓаните во одлучувањето; организацијата и работата на органите на општината; општинската администрација; актите на органите; имот-сопственост на општината; надзорот над работата на органите на општината; распуштањето на советот на општината; механизмите на соработка меѓу општините и Владата на Република Македонија; месната самоуправа; заштитата на локалната самоуправа; утврдување на службени јазици во општините и други прашања од значење за локалната самоуправа.
Главната цел на студијата е увид во механизмите за меѓусекторска соработка и дијалошки механизми на локално ниво и на таа основа да се донесат серија препораки за понатамошен развој на методологијата и транспарентен систем за финансиска и нефинансиска поддршка за граѓанските организации, на локално ниво.
На кој начин општините ги поддржуваат граѓанските организации? Дали соработката помеѓу локалната самоуправа и граѓанскиот сектор е подобрена? Кои општини јавно објавиле повик за проекти? Публикацијата “Истражување на финансиската и нефинансиската поддршка на граѓанските организации од локалните власти” ги содржи одговорите на овие прашања и многу повеќе.
Од почетокот на процесот на децентрализација во 2005 година, повеќе организации спроведуваа програми за градење на капацитетите на општинските органи. Со последните локални избори во земјата во 2017 година беа етаблирани новите состави на општинските совети и функцијата член/членка на совет ја презедоа вкупно 1347 избрани претставници и претставнички во сите 81 единица на локалната самоуправа(ЕЛС). Голем дел од нив за првпат стапија на советничката функција. Мисијата на ОБСЕ во Скопје во целиот овој период спроведува програми за поддршка на избраните претставници и претставнички во општинските совети.
Реформата на локалната самоуправа на Косово стана видно прашање на почетокот на октомври 2002 година, со објавувањето на Седумте плански точки за Митровица, од страна на тогашниот специјален претставник на генералниот секретар на Обединетите нации (ООН), Мајкл Штајнер. Планот на Штајнер се понуди да ја децентрализира локалната власт како замена за учеството на косовските Срби на локалните избори од октомври 2002 година. Иако понудата до српската заедница имаше сомнителен успех во оваа насока, децентрализацијата остана на агендата, при што специјален претставник на генералниот секретар повика на поширок процес опфаќајќи ги сите Косовски општини.
За правилно функционирање на Советот како „законодавно“ тело на локално ниво, кое ја води политиката и ги усвојува актите во општината, од суштинско значење е неговите членови и членки да поседуваат критични знаења во врска со законските права и надлежности кои тие ги имаат како избрани претставници/претставнички. Оттука, сметаме дека овој Прирачник во голема мера ќе го олесни добивањето на потребни знаења на членовите и членките на општинските совети, ќе разреши некои од дилемите со кои членовите и членките на советите се соочуваат во врска со законското работење. На крајот се надеваме дека употребата на Прирачникот ќе придонесе кон поголема ефикасност, ефективност, транспарентност и спроведување на надзор во вршењето на советничката функција на локално ниво. Прирачникот дава можност за размислување, односно го отвора хоризонтот за натамошно дејствување и креирање на поголема политичка волја од локалните избрани претставници и претставнички во насока на развивање на локалната демократија.
Проширувањето на ЕУ е двонасочен процес. Новите земји членки добиваат корист со тоа што припаѓаат на организација која е најголем трговски блок во светот, со повеќе од 500 милиони потрошувачи. Од друга страна, ЕУ има корист од тоа што се проширува на нови територии, што прифаќа нови култури и се поврзува со нови пазари. Во последно време, овој процес поприми нови димензии кога ЕУ започна да ги интегрира земјите кои се наоѓаат на нејзините источни граници. Многу земји мораа да превземат големи реформи – економски, политички и општествени – со цел да ги исполнат критериумите за членство во ЕУ. Иако овие реформи носат благосостојба на национално ниво, тие исто така наметнуваат скапи внатрешни инвестиции и презентираат предизвици на патот кон пристапување на ЕУ. Со цел да го олесни процесот на пристапување, ЕУ создаде различни видови на помош, како финансиска така и техничка.
Локалната самоуправа во Европа забележа значителни промени во последните две децении. И покрај неколкуте разлики меѓу европските земји во однос на локалната автономија, локалната самоуправа стана клучен елемент во нивните политички системи главно од две причини. Прво, организациите на локалната самоуправа се одговорни за испорака на некои услуги како што се образование, благосостојба и урбанистичко планирање. Второ, принципите и практиката на демократијата се изучуваат, развиваат и зајакнуваат најефикасно во контекст на локалната политика, каде учеството е релативно лесно, а наградите се поитни. Имајќи ги предвид принципите на Европската повелба за локална самоуправа (1985), во членот 4 се предвидува дека „јавните одговорности генерално се остваруваат, пред сè, од оние органи кои се најблизу до граѓанинот. Распределбата на одговорноста на друг орган треба да тежи до обемот и природата на задачата и барањата за ефикасност и економија “(Извадок 4, параграф 3).
Во дискусиите за тековната криза на Европската унија предизвикана од „НЕ“ на Уставниот договор во Франција и Холандија, понекогаш се заборава дека сѐ, во целата конструкција на Европската унија е повеќе од успешна приказна! Европа во моментот доживува невиден период на стабилност и мир. 60 години по завршувањето на Втората светска војна, 27 европски земји ја градат својата заедничка иднина врз основа на вредностите за мир, демократија и човекови права. Несомнено, демократијата е кревка конструкција, која треба да се зајакнува постојано. Проектот „Градови кои дејствуваат за мир и демократија во Европа“ имаше за цел да ги зближи локалните власти, невладините организации и младите луѓе за да ја проценат и дебатираат нивната улога во изградбата на мирна и демократска Европа.
Проектот насловен како „Добро владеење на општинската демократија и граѓанското учество на ниво на локална самоуправа“ содржи активности кои се насочени кон иницирање општествени промени на локално ниво во РМ, во насока на доследно практикување на демократските вредности и непречено учество на граѓаните во одлучувањето на локално ниво. Со истражување на состојбите во 8 избрани општини во РМ од аспект на: нивното управувањето со јавните финансии, фискалната транспарентност, контролата и ревизијата на трошењето на јавните пари, преземените реформски активности и иницијативи од граѓаните во последните 3 години, ќе се добијат информации за видот и квантумот на преземени активности на локално ниво по иницијатива на граѓаните.
Децентрализација на власта значи ослободување на централната власт од дел од надлежностите и нивно пренесување на локално ниво, на Општините и на Градот Скопје.
Со децентрализацијата на власта, голем дел на прашања што се од исклучива важност за граѓаните, добија локално значење. На тој начин граѓаните добија можност директно да учествуваат во организирањето на највиталните области од своето живеење.
Бидејќи демократијата не е настан, туку комплексен и континуиран процес, од суштинско значење е неговото формирање и развој да бидат соодветно управувани и негуваат. Во овој поглед, овој прирачник ќе биде многу корисна алатка во процесот на промовирање и развој за демократија на локално ниво. Тоа ќе биде суштински референтен документ за сите оние кои се вклучени во политичките и административните процеси на демократизација. Тоа ќе го подобри капацитетот на луѓето да управуваат со различностите и да дизајнираат соодветни системи за да одговараат на различни нивоа и степени на демократизација.
Овој прирачник ќе Ви овозможи да научите за сите информации и закони потребни за да Ви помогнеме успешно да ги извршувате своите должности во текот на следните четири години. Колку побрзо ќе се запознаете со правната рамка, толку подобро ќе можете да започнете да ги извршувате овие должности. Во голема мерка, вашето работење во текот на вашиот мандат зависи од вашето познавање на законите што се однесуваат на локалната самоуправа. Затоа е важно, да разберете дека на локалната самоуправа му е дадено посебно место во рамките на уставот и законите на оваа земја. Во тоа, вие сте одговорвни со уште поголема обврска да работите добро, за да ја оправдате вербата што граѓаните Ви ја довериле.
Денес, Советот на европски општини и региони (ЦЕМР) е најшироката организација што ги претставува Европските локални и регионални влади. Нејзините членови се 54 национални здруженија на општини и региони од 40 европски земји, кои претставуваат над 100 000 локални и регионални власти. Нашата сила се потпира на силна соработка помеѓу Генералниот секретаријат, со седиште во Брисел и Париз, експерти од нашите здруженија членки и активни локални и регионални политичари. Заедно, ние се залагаме за вистинско партнерство помеѓу сите чинители на европското управување и за примена на принципот каде треба да се справат со најнискиот или најмалку централизираниот надлежен орган.
Во ова издание дополнително се осврнуваме на улогата на Советот на единицата на локалната власт, односно на активностите и надлежностите што ги извршуваат општинските советници.Прирачникот има и големо симболично значење за ЗЕЛС и за општините, бидејќи преку него ЗЕЛС го воспоставува првиот чекор на взаемната комуникација со новоизбраните структури во сите нејзини членки, а тоа се сите 80 општини во Република Македонија, заедно со градот Скопје, како посебна единица на локалната власт. Прирачникот го отвора хоризонтот и за натамошното заедничко лобирање за подобрување на законската регулатива и обезбедувањето на поголема финансиска независност на општините, зајакнати општински совети, создавање на ефективна и ефикасна администрација и подобри општински услуги. Поточно, прирачникот треба да ја претставува основата за натамошно унапредување на заедничките напори во насока на обезбедување на модерни европски општини, во кои граѓаните ќе имаат добри услови за живот и квалитетни услуги.
Форумот во заедницата е алатка за вклучување на граѓаните во процесот на донесување одлуки на општинско ниво што започна да се применува во 2006 година во Република Македонија, по иницијатива на Швајцарската агенција за развој и соработка (SDC). Овој процес се одвиваше паралелно со процесот на децентрализација во државата, којшто во 2005 година доби реална димензија со почетокот на спроведување на фискалната децентрализација што овозможи законите коишто беа донесени во претходните години да почнат да се ефектуираат. Програмата, во текот на 10 години, имаше повеќе фази, а 59 општини спроведоа 111 форумски процеси со неколку типови на форуми – проектен, меѓуопштински и буџетски.