На кој начин општините ги поддржуваат граѓанските организации? Дали соработката помеѓу локалната самоуправа и граѓанскиот сектор е подобрена? Кои општини јавно објавиле повик за проекти? Публикацијата “Истражување на финансиската и нефинансиската поддршка на граѓанските организации од локалните власти” ги содржи одговорите на овие прашања и многу повеќе.
Од почетокот на процесот на децентрализација во 2005 година, повеќе организации спроведуваа програми за градење на капацитетите на општинските органи. Со последните локални избори во земјата во 2017 година беа етаблирани новите состави на општинските совети и функцијата член/членка на совет ја презедоа вкупно 1347 избрани претставници и претставнички во сите 81 единица на локалната самоуправа(ЕЛС). Голем дел од нив за првпат стапија на советничката функција. Мисијата на ОБСЕ во Скопје во целиот овој период спроведува програми за поддршка на избраните претставници и претставнички во општинските совети.
Реформата на локалната самоуправа на Косово стана видно прашање на почетокот на октомври 2002 година, со објавувањето на Седумте плански точки за Митровица, од страна на тогашниот специјален претставник на генералниот секретар на Обединетите нации (ООН), Мајкл Штајнер. Планот на Штајнер се понуди да ја децентрализира локалната власт како замена за учеството на косовските Срби на локалните избори од октомври 2002 година. Иако понудата до српската заедница имаше сомнителен успех во оваа насока, децентрализацијата остана на агендата, при што специјален претставник на генералниот секретар повика на поширок процес опфаќајќи ги сите Косовски општини.
Овој водич има за цел да им даде на финансиерите концизен преглед на новите области што се повеќе влијаат на нивната работа. Сепак, треба да се истакнне затоа што демократското управување е толку сложено, дифузно и разнолико - и пред сè, затоа што оваа работа се менува и расте толку брзо - овој водич не можеме да го сметаме за исцрпен опис на полето и може да биде застарен за многу брзо време. Еден аспект на здрава локална демократија е ефективноста на владата и раководството на избраните функционери. Но, еден фундаментален аспект и поважниот за финансиерите е поширокиот однос меѓу граѓаните и институциите кои обезбедуваат услуги, донесуваат јавни одлуки и реагираат на загриженоста на луѓето. (Во овој водич, ќе го дефинираме терминот „граѓани“ што се однесува на сите видови на жители, не само на граѓани во правна смисла.) Најочигледен од овие институции е локалната самоуправа, но фондациите, непрофитните организации, деловните активности, другите владини агенции и институциите, сите играат важни улоги во решавањето на јавните проблеми.
Оваа публикација е подготвена за потребите на Институтот за човекови права „Лудвиг Болцман“ – БИМ-ФВ, Скопје, во рамките на проектот „Социјална инклузија и човекови права во Македонија“. Целта на проектот е примена на пристапот заснован на човековите права на полето на намалување на сиромаштијата и социјалната исклученост на национално и на локално ниво, што вклучува идентификување на ранливите групи, нивно директно вклучување во процесите на донесување одлуки што ќе влијаат врз нивниот живот, како и воспоставување систем за мониторинг и отчетност на носителите на обврски. Предмет на оваа анализа беше утврдување на состојбата, односно на потребите во однос на социјалното вклучување на локално ниво во следниве шест општини: Штип, Прилеп, Кичево, Сарај, Чашка и Радовиш.
Спектакуларно напредување на локалната и регионалната демократија беше главна иновација на демократијата од 20 век. Признавањето на локалната демократија од земјите членки на Советот на Европа доведе до изработка на Европската повелба за локална самоуправа - првиот меѓународно обврзувачки договор со кој се гарантираат правата на заедниците и нивните избрани органи. Овој текст, кој ја потврдува улогата на заедниците како прво ниво за практикување демократија има за цел да стане пример за меѓународен договор во оваа област.
Еден од најделотворните механизми за зголемување на учеството и вклученоста на граѓаните во процесот на управување и за подобрување на стабилноста и безбедноста на заедниците е токму децентрализацијата. Децентрализацијата претставува процес за кој е потребно одржливо и организирано залагање на институциите вклучени на локално и централно ниво. Овој процес повлекува и постојано прилагодување на односите помеѓу разните учесници по пат на постојан дијалог и комуникација.
За правилно функционирање на Советот како „законодавно“ тело на локално ниво, кое ја води политиката и ги усвојува актите во општината, од суштинско значење е неговите членови и членки да поседуваат критични знаења во врска со законските права и надлежности кои тие ги имаат како избрани претставници/претставнички. Оттука, сметаме дека овој Прирачник во голема мера ќе го олесни добивањето на потребни знаења на членовите и членките на општинските совети, ќе разреши некои од дилемите со кои членовите и членките на советите се соочуваат во врска со законското работење. На крајот се надеваме дека употребата на Прирачникот ќе придонесе кон поголема ефикасност, ефективност, транспарентност и спроведување на надзор во вршењето на советничката функција на локално ниво. Прирачникот дава можност за размислување, односно го отвора хоризонтот за натамошно дејствување и креирање на поголема политичка волја од локалните избрани претставници и претставнички во насока на развивање на локалната демократија.
Проширувањето на ЕУ е двонасочен процес. Новите земји членки добиваат корист со тоа што припаѓаат на организација која е најголем трговски блок во светот, со повеќе од 500 милиони потрошувачи. Од друга страна, ЕУ има корист од тоа што се проширува на нови територии, што прифаќа нови култури и се поврзува со нови пазари. Во последно време, овој процес поприми нови димензии кога ЕУ започна да ги интегрира земјите кои се наоѓаат на нејзините источни граници. Многу земји мораа да превземат големи реформи – економски, политички и општествени – со цел да ги исполнат критериумите за членство во ЕУ. Иако овие реформи носат благосостојба на национално ниво, тие исто така наметнуваат скапи внатрешни инвестиции и презентираат предизвици на патот кон пристапување на ЕУ. Со цел да го олесни процесот на пристапување, ЕУ создаде различни видови на помош, како финансиска така и техничка.
Овој Водич има за цел да одговори на зголемената побарувачка од канцелариите на УНДП и широк спектар на национални чинители за насоки за мноштвото алатки и методи што се користат за мерење, проценка и следење на управувањето на локално ниво. Водичот го користи терминот „локално управување“ за да се покрие опсегот на прашања поврзани со управувањето што постојат на локално ниво, вклучително и децентрализацијата на политиките и процесите, улогите и меѓусебните врски на различни актери и институции, локалната демократија и ефикасноста на локалната самоуправа. Водичот комбинира дискусија за теоретски/концептуални прашања во врска со локалното управување со преглед на минатите и тековните иницијативи за проценка на истото. Зголемувањето на различни проценки и индикатори резултираше во одредена конфузија околу тоа кои алатки да се користат, како треба да се применат како и нивните слабости и јаки страни.
Локалната самоуправа во Европа забележа значителни промени во последните две децении. И покрај неколкуте разлики меѓу европските земји во однос на локалната автономија, локалната самоуправа стана клучен елемент во нивните политички системи главно од две причини. Прво, организациите на локалната самоуправа се одговорни за испорака на некои услуги како што се образование, благосостојба и урбанистичко планирање. Второ, принципите и практиката на демократијата се изучуваат, развиваат и зајакнуваат најефикасно во контекст на локалната политика, каде учеството е релативно лесно, а наградите се поитни. Имајќи ги предвид принципите на Европската повелба за локална самоуправа (1985), во членот 4 се предвидува дека „јавните одговорности генерално се остваруваат, пред сè, од оние органи кои се најблизу до граѓанинот. Распределбата на одговорноста на друг орган треба да тежи до обемот и природата на задачата и барањата за ефикасност и економија “(Извадок 4, параграф 3).
Овој документ ги опфаќа главните прашања околу она што е локална демократија, како локалната самоуправа ги потенцира правото и способноста на локалните надлежните органи, како и основните принципи на локалната самоуправа. Во овој документ ќе ги најдете исто така и одговорите околу локалниот развој и за тоа како може да се промовира локалната демократија, во јавноста.
Во дискусиите за тековната криза на Европската унија предизвикана од „НЕ“ на Уставниот договор во Франција и Холандија, понекогаш се заборава дека сѐ, во целата конструкција на Европската унија е повеќе од успешна приказна! Европа во моментот доживува невиден период на стабилност и мир. 60 години по завршувањето на Втората светска војна, 27 европски земји ја градат својата заедничка иднина врз основа на вредностите за мир, демократија и човекови права. Несомнено, демократијата е кревка конструкција, која треба да се зајакнува постојано. Проектот „Градови кои дејствуваат за мир и демократија во Европа“ имаше за цел да ги зближи локалните власти, невладините организации и младите луѓе за да ја проценат и дебатираат нивната улога во изградбата на мирна и демократска Европа.
Влијателен аргумент што се користи за да се оправда локалната самоуправа е тврдењето дека тој е поефикасен од централизираниот систем (види, на пример, Шарп, 1970). Оваа оправданост за традиционалните форми на локална самоуправа во Велика Британија е оспорена од централната власт уште од 1979 година и со зголемувањето на размислувањето за „ново право“ со акцент на решенијата на пазарот за проблемите со управувањето со јавните услуги. Едноставно, аргументот е дека јавните услуги ќе бидат ефикасни само доколку подлежат на пазарни притисоци, што може да се постигне со тоа што граѓаните ќе се направат во потрошувачи по избор, односно ќе можат да го преземат својот бизнис од еден добавувач на друг. Тогаш не е неопходно владата да биде локална, затоа што центарот може да постави стандарди за разделен систем на администрација базирана на пазарот, а ефикасноста ќе се обезбеди со нормалните пазарни процеси на излез и избор, како и инспекција и регулатива.
АЛДА ја координира и поддржува мрежата на 14 локални агенции за демократија (ЛДА) и 3 оперативни партнери (ОП) во нивните активности. АЛДА работи низ проширената Европа. Повеќето од локалните агенции за демократија се наоѓаат во Западен Балкан, но АЛДА е се поактивна во европското соседство со 5 ЛДА во разни земји од Источно партнерство и првиот во Јужното соседство, во Каируан (Тунис), основано во 2017 година. ЛДА и ОП се поддржани од повеќе од 100 партнери (локални власти и граѓански организации) низ цела Европа, обезбедуваат финансиска и политичка поддршка за исполнување на нивниот мандат и за придружба на локалната демократија, зајакнување на граѓанското општество и учество во процесот на донесување одлуки на локално ниво.
Во овој извештај е претставена деталната програма за активностите на локалните агенции за демократија во 2018 година.
Овој документ се заснова на работата извршена во последните пет години од страна на нашите 350 членови, локално и регионално избрани претставници. Ние работиме заедно низ целиот регион и градови во Европа за да се осигураме дека ќе се слушнат гласовите на нашите заедници. Нашата цел е да ја зајакнеме Европската унија преку вклучување на регионалните и локалните власти во процесот на одлучување на ЕУ, тесно соработување со сите нивоа на власт и директно со граѓаните преку постојан дијалог. Ние сакаме локално да ги прицврстуваме политиките на ЕУ и да бидеме сигурни дека тие соодветно се снабдени.
Проектот насловен како „Добро владеење на општинската демократија и граѓанското учество на ниво на локална самоуправа“ содржи активности кои се насочени кон иницирање општествени промени на локално ниво во РМ, во насока на доследно практикување на демократските вредности и непречено учество на граѓаните во одлучувањето на локално ниво. Со истражување на состојбите во 8 избрани општини во РМ од аспект на: нивното управувањето со јавните финансии, фискалната транспарентност, контролата и ревизијата на трошењето на јавните пари, преземените реформски активности и иницијативи од граѓаните во последните 3 години, ќе се добијат информации за видот и квантумот на преземени активности на локално ниво по иницијатива на граѓаните.
Децентрализација на власта значи ослободување на централната власт од дел од надлежностите и нивно пренесување на локално ниво, на Општините и на Градот Скопје.
Со децентрализацијата на власта, голем дел на прашања што се од исклучива важност за граѓаните, добија локално значење. На тој начин граѓаните добија можност директно да учествуваат во организирањето на највиталните области од своето живеење.
Една од целите на Обединетите градови и локалните самоуправи од нејзиното создавање во 2004 година е да се создаде Глобална опсерваторија за локална демократија и децентрализација „со цел редовно да се анализираат напредокот и можните обратности на локалната демократија и децентрализацијата низ целиот свет, да се предвидат потенцијални промени и да се анализираат пречките со кои се соочуваат и решенијата потребни за нивно надминување “(Извршно биро на UCLG, јуни 2005 година).
Бидејќи демократијата не е настан, туку комплексен и континуиран процес, од суштинско значење е неговото формирање и развој да бидат соодветно управувани и негуваат. Во овој поглед, овој прирачник ќе биде многу корисна алатка во процесот на промовирање и развој за демократија на локално ниво. Тоа ќе биде суштински референтен документ за сите оние кои се вклучени во политичките и административните процеси на демократизација. Тоа ќе го подобри капацитетот на луѓето да управуваат со различностите и да дизајнираат соодветни системи за да одговараат на различни нивоа и степени на демократизација.