Локалната самоуправа ги потенцира правото и способноста на локалната надлежните органи, во рамките на законот, да го регулираат и управуваат со значителниот удел во јавните работи. Во локалната демократија тоа е право им се доделува на советите или собранијата составени од членови кои се слободни избрани со тајно гласање и директно одговараат на нивната локална изборна единица. Ова се придржува кон принципот на супсидијарност, кој гарантира дека проблемите се решаваат од страна на оние институции и групи од граѓанското општество, кои се најкомпетентни и најблиски до граѓаните.

Во 2007 година, Владата на Република Македонија ја усвои првата Стратегија за соработка на Владата со граѓанското општество и Акциониот план 2007-2011 година. Така, Владата ја истакна важноста на граѓанското општество во целина, со што се отвори основата за нејзината соработка со ГО и презеде систематски пристап во зајакнувањето на основните услови за побрз и поефикасен развој на овој сектор. 

Главната цел на студијата е увид во механизмите за меѓусекторска соработка и дијалошки механизми на локално ниво и на таа основа да се донесат серија препораки за понатамошен развој на методологијата и транспарентен систем за финансиска и нефинансиска поддршка за граѓанските организации, на локално ниво.

Оваа публикација е подготвена за потребите на Институтот за човекови права „Лудвиг Болцман“ – БИМ-ФВ, Скопје, во рамките на проектот „Социјална инклузија и човекови права во Македонија“. Целта на проектот е примена на пристапот заснован на човековите права на полето на намалување на сиромаштијата и социјалната исклученост на национално и на локално ниво, што вклучува идентификување на ранливите групи, нивно директно вклучување во процесите на донесување одлуки што ќе влијаат врз нивниот живот, како и воспоставување систем за мониторинг и отчетност на носителите на обврски. Предмет на оваа анализа беше утврдување на состојбата, односно на потребите во однос на социјалното вклучување на локално ниво во следниве шест општини: Штип, Прилеп, Кичево, Сарај, Чашка и Радовиш. 

Спектакуларно напредување на локалната и регионалната демократија беше главна иновација на демократијата од 20 век. Признавањето на локалната демократија од земјите членки на Советот на Европа доведе до изработка на Европската повелба за локална самоуправа - првиот меѓународно обврзувачки договор со кој се гарантираат правата на заедниците и нивните избрани органи. Овој текст, кој ја потврдува улогата на заедниците како прво ниво за практикување демократија има за цел да стане пример за меѓународен договор во оваа област.

Овој Водич има за цел да одговори на зголемената побарувачка од канцелариите на УНДП и широк спектар на национални чинители за насоки за мноштвото алатки и методи што се користат за мерење, проценка и следење на управувањето на локално ниво. Водичот го користи терминот „локално управување“ за да се покрие опсегот на прашања поврзани со управувањето што постојат на локално ниво, вклучително и децентрализацијата на политиките и процесите, улогите и меѓусебните врски на различни актери и институции, локалната демократија и ефикасноста на локалната самоуправа. Водичот комбинира дискусија за теоретски/концептуални прашања во врска со локалното управување со преглед на минатите и тековните иницијативи за проценка на истото. Зголемувањето на различни проценки и индикатори резултираше во одредена конфузија околу тоа кои алатки да се користат, како треба да се применат како и нивните слабости и јаки страни.

Локалната самоуправа во Европа забележа значителни промени во последните две децении. И покрај неколкуте разлики меѓу европските земји во однос на локалната автономија, локалната самоуправа стана клучен елемент во нивните политички системи главно од две причини. Прво, организациите на локалната самоуправа се одговорни за испорака на некои услуги како што се образование, благосостојба и урбанистичко планирање. Второ, принципите и практиката на демократијата се изучуваат, развиваат и зајакнуваат најефикасно во контекст на локалната политика, каде учеството е релативно лесно, а наградите се поитни. Имајќи ги предвид принципите на Европската повелба за локална самоуправа (1985), во членот 4 се предвидува дека „јавните одговорности генерално се остваруваат, пред сè, од оние органи кои се најблизу до граѓанинот. Распределбата на одговорноста на друг орган треба да тежи до обемот и природата на задачата и барањата за ефикасност и економија “(Извадок 4, параграф 3).

Овој документ ги опфаќа главните прашања околу она што е локална демократија, како локалната самоуправа ги потенцира правото и способноста на локалните надлежните органи, како и основните принципи на локалната самоуправа. Во овој документ ќе ги најдете исто така и одговорите околу локалниот развој и за тоа како може да се промовира локалната демократија, во јавноста.

Во дискусиите за тековната криза на Европската унија предизвикана од „НЕ“ на Уставниот договор во Франција и Холандија, понекогаш се заборава дека сѐ, во целата конструкција на Европската унија е повеќе од успешна приказна! Европа во моментот доживува невиден период на стабилност и мир. 60 години по завршувањето на Втората светска војна, 27 европски земји ја градат својата заедничка иднина врз основа на вредностите за мир, демократија и човекови права. Несомнено, демократијата е кревка конструкција, која треба да се зајакнува постојано. Проектот „Градови кои дејствуваат за мир и демократија во Европа“ имаше за цел да ги зближи локалните власти, невладините организации и младите луѓе за да ја проценат и дебатираат нивната улога во изградбата на мирна и демократска Европа.

Влијателен аргумент што се користи за да се оправда локалната самоуправа е тврдењето дека тој е поефикасен од централизираниот систем (види, на пример, Шарп, 1970). Оваа оправданост за традиционалните форми на локална самоуправа во Велика Британија е оспорена од централната власт уште од 1979 година и со зголемувањето на размислувањето за „ново право“ со акцент на решенијата на пазарот за проблемите со управувањето со јавните услуги. Едноставно, аргументот е дека јавните услуги ќе бидат ефикасни само доколку подлежат на пазарни притисоци, што може да се постигне со тоа што граѓаните ќе се направат во потрошувачи по избор, односно ќе можат да го преземат својот бизнис од еден добавувач на друг. Тогаш не е неопходно владата да биде локална, затоа што центарот може да постави стандарди за разделен систем на администрација базирана на пазарот, а ефикасноста ќе се обезбеди со нормалните пазарни процеси на излез и избор, како и инспекција и регулатива.

Една од целите на Обединетите градови и локалните самоуправи од нејзиното создавање во 2004 година е да се создаде Глобална опсерваторија за локална демократија и децентрализација „со цел редовно да се анализираат напредокот и можните обратности на локалната демократија и децентрализацијата низ целиот свет, да се предвидат потенцијални промени и да се анализираат пречките со кои се соочуваат и решенијата потребни за нивно надминување “(Извршно биро на UCLG, јуни 2005 година).

Бидејќи демократијата не е настан, туку комплексен и континуиран процес, од суштинско значење е неговото формирање и развој да бидат соодветно управувани и негуваат. Во овој поглед, овој прирачник ќе биде многу корисна алатка во процесот на промовирање и развој за демократија на локално ниво. Тоа ќе биде суштински референтен документ за сите оние кои се вклучени во политичките и административните процеси на демократизација. Тоа ќе го подобри капацитетот на луѓето да управуваат со различностите и да дизајнираат соодветни системи за да одговараат на различни нивоа и степени на демократизација.

Иницијативата за реформи на локалната самоуправа и јавните служби (ЛГИ), во партнерство со Центарот за истражување на Токвил (Т-РЦ) во Будимпешта, спроведува повеќегодишен проект под наслов „Индикатори за локалното демократско управување“. Проектот има за цел да им помогне на носителите на одлуки и истражувачите да ја проценат и објаснат состојбата на локалната демократија во земјите од Централна и Источна Европа. Иако постојат бројни меѓународни иницијативи за истражување кои ја испитуваат состојбата на демократијата на национално ниво, само ограничен број на компаративни истражувања се започнати на субнационално ниво.

Целта на овој напис е да се проценат импликациите на различните концепти на локалната демократија врз политичкото лидерство. Ние ја преземаме демократијата како идеја да промовираме заедничко добро под околности кога не постои силен постоечки договор за тоа што е ова заедничко добро, што подразбира и како може да се промовира - со значајна квалификација на која оваа промоција не е наметната на општеството со сила или манипулација, но е предмет на јавно оправдување (Барбер, 1984). Оттука, демократијата е тесно поврзана со прашањето што е „добро“ за припадниците на политичката заедница, а со оглед на тоа што локалната демократија подразбира дека локалната самоуправа, како владите на горните нивоа, има процес на колективно самоопределување како нејзин нормативно јадро.

Иницијатива за реформи на локалната самоуправа и јавните служби (LGI), како една од програмите на Институтот отворено општество (ОСИ), е меѓународна организација за развој и давање грантови, посветена на поддршката на добро управување во земјите од Централна и Источна Европа (ЦИЕ) и Ново независните држави (НИС). Иницијатива за реформи на локалната самоуправа и јавните служби се обидува да ја исполни своjата мисија преку иницирање на истражување и поддршка на развојни и оперативни активности од областа на децентрализацијата, формирањето на јавната политика и реформата на јавната администрација.

Улогата на граѓанинот е фундаментална за континуирано подобрување на перформансите на демократските институции, особено за вистинскиот опстанок на демократијата. Во последниве години, видовме бројни примери на движења водени од луѓе на сите континенти. Во огромното мнозинство на случаи, граѓаните не протестираат против демократијата, туку тие бараат поголема демократија и демократија со повисок квалитет.Обидите за градење демократија и оригинална социјална трансформација бараат институционализирани механизми за зафаќање и структурирање на перспективите на граѓаните, аспирациите и визиите на нивните демократии. Проценките предводени од граѓаните го овозможуваат ова.

Локалната самоуправа е темел на модерната демократија. Не случајно се вели дека нема демократски политички систем без развиена локална самоуправа и локална демократија, оти демократијата извира од локусот во кој граѓаните живеат, работат, комуницираат, ги задоволуваат основните лични и колективни интереси и потреби, директно или преку локалните органи, како најблиски до нив.